17 رمضان مسجد جمکران

مسجد مقدس جمکران
میرصادق سیدنژاد
از جمله اماکنى که همواره مورد توجه مخصوص امام زمان(ع) بوده و به برکت آن کرامات و عنایات ویژه‏اى در آن به وقوع پیوسته «مسجد مقدس جمکران» است. این مکان شریف را به جهت واقع شدن در کنار روستایى به نام جمکران، مسجد جمکران و به خاطر آن که به همت «حسن بن مثله» ساخته شده «مسجد حسن بن مثله» و به لحاظ آن که به امر مبارک حضرت امام زمان(ع) تأسیس شده است؛ «مسجد امام زمان(ع)» یا «مسجد صاحب‏الزمان» مى‏نامند. همانطور که گفته شد این مسجد در زمان حسن بن مثله بنا شد و پس از آن بارها در آن تعمیراتى انجام شده است. از جمله یک بار در زمان مرحوم صدوق و بعدها چندین مرتبه در دوره حکومت سلسله صفویه و یک بار هم در زمان مرجعیت حضرت آیةاللَّه عبدالکریم حائرى مؤسس محترم حوزه علمیه قم توسط مجاهد گرانقدر حجةالاسلام شیخ محمد تقى بافقى و بعد از ایشان تعمیراتى هم در آن به وسیله یکى از تجار معروف قم صورت گرفته. در سالهاى اخیر به ویژه بعد از پیروزى انقلاب شکوهمند اسلامى به علت استقبال بى‏نظیر مردم از سرتاسر ایران اسلامى به کمک امت اسلامى تحت نظارت هیأت امنا و مدیریت مسجد جمکران طرحهاى عمرانى بسیار مهم و در عین حال لازم و ضرورى نظیر: سالنهاى اجتماعات و کتابخانه عمومى و نمایشگاه کتاب و درمانگاه و محل اسکان براى نمازگزاران و... در کنار گسترش و توسعه ساختمان مسجد در دست اجراست.
امروزه این مکان مقدس به یکى از میعادگاههاى بزرگ عاشقان ولایت و امامت تبدیل شده است که هر هفته شبهاى سه‏شنبه و چهارشنبه بویژه در ایام مبارک نیمه شعبان هزاران نفر در آن گرد مى‏آیند و از طریق تشکیل مجالس دعا و نیایش ضمن تجدید عهد با امام زمان(ع) از خداوند تبارک و تعالى؛ تعجیل در فرج منجى عالم بشریت را درخواست مى‏نمایند.

چگونگى دستور بناى مسجد جمکران
یکى از علماى شیعه به نام حسن بن محمد بن حسن قمى در کتاب تاریخ قم در مورد چگونگى بناى مسجد مقدس جمکران از کتاب مونس الحزین فى معرفة الحق و الیقین اثر شیخ ابو جعفر محمد بن بابویه قمى (شیخ صدوق) چنین نقل مى‏کند: شیخ صالح و عفیف، حسن بن مثله جمکرانى گفت: شب سه‏شنبه اى که مصادف بود با هفدهم ماه مبارک رمضان سال سیصد و نود و سه1 هجرى قمرى در خانه‏ام خوابیده بودم در حالى که شب از نیمه گذشته بود. ناگهان صداى عده‏اى از مردم که در پشت در خانه گرد آمده و مرا صدا مى‏زدند به گوشم رسید. وقتى بیدار شدم خطاب به من گفتند: برخیز که حضرت مهدى(ع) تو را به نزد خود مى‏خواند.
حسن مى‏گوید: به آنها گفتم اجازه بدهید تا آماده شوم و لباسهایم را بپوشم وقتى خواستم پیراهنم را بپوشم صدایى از طرف در خانه به گوشم رسید که «آن پیراهن تو نیست» لذا از پوشیدن آن صرف نظر نمودم و بعد شلوارم را برداشتم تا بپوشم باز همان صدا بلند شد که: «آن شلوار مال تو نیست شلوار خودت را بردار». آن را به زمین انداختم و شلوار دیگرى را که مال خودم بود پوشیدم و سپس به دنبال کلید در خانه مى‏گشتم تا آن را باز کنم باز از طرف در همان صدا به گوشم رسید که: «در خانه باز است» وقتى به نزدیک در آمدم با جماعتى از بزرگان مواجه شدم. به آنها سلام کردم آنها بعد از جواب سلام این پیشامد را به من تبریک گفتند. سپس مرا همراه خود به محلى که هم‏اکنون مسجد در آن بنا شده است آوردند. در آنجا وقتى خوب دقت کردم تختى را دیدم که فرش زیبایى روى آن انداخته شده بود و جوانى در حدود سى ساله در روى آن به بالشى تکیه زده بود و پیرمردى مطلبى را از روى کتاب براى او مى‏خواند و بیش از شصت مرد که بعضى از آنها لباس سبز و بعضى دیگر لباس سفید به تن داشتند در گوشه و کنار آن محل مشغول خواندن نماز بودند. آن پیرمرد که حضرت خضر(ع) بود مرا در کنار خود جاى داد. آنگاه همان جوان نورانى که بعد معلوم شد حضرت مهدى(ع) هستند بعد از تفقد و احوالپرسى مرا به اسم خودم صدا زده فرمودند: «نزد حسن بن مسلم برو و به او بگو مدت پنج سال است که تو این زمین را آماده ساخته کشت مى‏کنى ولى ما آن را خراب مى‏کنیم و امسال هم قصد دارى در آن زراعت نمایى در حالى که تو چنین اجازه‏اى ندارى باید سود این چند سال کشت را ردّ کنى تا در اینجا مسجدى بنا شود». سپس فرمودند: «به حسن به مسلم بگو: اینجا زمین شریفى است که خداوند آن را از بین سایر زمینها برگزیده است ولى تو آن را به زمین خود لاحق کردى و خداوند به خاطر این کار خلاف دو پسر جوان تو را از دست تو گرفت ولى باز متنبّه نشدى اگر باز هم بخواهى به این کار ادامه بدهى کیفر الهى دیگرى که نمى‏توانى آن را تصور کنى بر تو متوجه خواهد شد.»
حسن بن مثله مى‏گوید: «به آن حضرت عرض کردم: مولاى من براى این که مردم سخن مرا بپذیرند، نشان و علامتى در این باره براى من تعیین بفرمائید».
امام(ع) در پاسخ فرمودند: «ما در اینجا نشانه‏اى را قرار مى‏دهیم تا سخن شما را مردم تصدیق نمایند. تو آنچه را که بیان شد انجام بده به نزد »سید ابوالحسن« برو و به او بگو بیاید و حسن بن مسلم را حاضر کند و سود چند ساله زمین را از او بگیرد و آن را به مردم بدهد تا با آن بناى مسجد را شروع کنند و بقیه مخارج آن را از منافع قریه »رهق« که ملک ما در ناحیه »اردهال« است به اتمام برسانند ما نصف درآمد رهق را وقف این مسجد نموده‏ایم تا همه ساله درآمد آن را بیاورند به اینجا و صرف عمارت و آبادانى و سایر مخارج این مسجد بنمایند».
سپس حضرت افزودند: «به مردم بگو تا به این مکان روى آورند و آن را عزیز و گرامى دارند و در آن چهار رکعت نماز به جاى آورند؛ دو رکعت اول را به نیت نماز تحیّت (به این ترتیب که در هر رکعت اول سوره حمد را یک بار و بعد سوره «قل هواللَّه احد» را هفت بار و در ادامه هر یک از ذکرهاى رکوع و سجود را هم هفت بار تکرار کنند و نماز را به پایان ببرند) و دو رکعت بعد را هم به نیّت نماز امام زمان(ع) به جاى مى‏آورند (به این ترتیب که در هر رکعت بعد از نیت وقتى سوره حمد را شروع کردند به «ایاک نعبد و ایاک نستعین» که رسیدند آن بخش را صد بار تکرار مى‏نمایند و بعد در ادامه سوره حمد را مى‏خوانند و آنگاه سوره توحید را یکبار و هر یک از ذکرهاى رکوع و سجود را هفت بار تکرار مى‏کنند و بعد نماز را تمام مى‏کنند.
سپس یک بار لااله الاّ اللَّه مى‏گویند و در ادامه هم تسبیحات حضرت زهرا(ع) را که عبارت از سى و چهار مرتبه «اللَّه‏اکبر» و سى و سه مرتبه «الحمدللَّه» و سى و سه مرتبه «سبحان‏اللَّه» است ذکر مى‏نمایند و آنگاه به سجده رفته صد بار بر پیامبر(ص) و آل پیامبر(ع) درود و صلوات مى‏فرستند)».2
در ادامه حضرت اضافه کردند: «هر کس این نماز را بخواند مانند آن است که در کعبه نماز خوانده باشد.»
حسن بن مثله مى‏گوید: «وقتى این سخنان را شنیدم با خود گفتم: گویى آن مکان مورد نظر اینجاست که مسجد باشکوه امام زمان(ع) خواهد شد». بعد حضرت به من اشاره فرمودند که: «برو.»
چون به راه افتادم و مقدارى رفتم دوباره آن حضرت مرا صدا زدند و فرمودند: «در گله جعفر کاشانى (که یک نفر چوپان بود) بزى هست که اگر مردم پول آن را دادند با پول آنها و اگر ندادند با پول خودت آن را خریدارى کن و آن را به اینجا بیاور و ذبح کن و در روز چهارشنبه که برابر با هجدهم ماه مبارک رمضان است گوشت آن را در شب آینده براى بیماران و کسانى که گرفتارى دارند انفاق کن خداوند [تبارک و تعالى] همه آنها را شفا مى‏دهد. نشانى و علامت آن بز این است که ابلق است و موى بسیار دارد و در ضمن هفت علامت سفید و سیاه در بدن آن بز هست که سه تاى از آنها در یک طرف بدن و چهار تا در طرف دیگر آن است که هر یک از آنها به اندازه یک درهم هستند».
بعد وقتى مجدداً به راه افتادم براى سومین بار مرا صدا زده فرمودند: «اینجا هفت یا هفتاد روز اقامت مى‏کنى اگر هفت روز اقامت کنى آن مصادف با شب قدر؛ یعنى بیست و سوم رمضان خواهد بود و اگر هفتاد روز بمانى آن مطابق با شب بیست و پنجم ذیقعده است که هر دو شب بسیار گرانقدرى هستند».
حسن بن مثله مى‏گوید: «سپس برگشته و به خانه آمدم و تمام شب را در اندیشه آنچه واقع شده بود به سر بردم وقتى صبح شد نماز را به جاى آوردم و بعد نزد »على بن منذر« آمده و ماجرا را به وى بازگو کردم بعد به همراه او به محلى که دیشب مرا به آنجا برده بودند رفتیم». حسن بن مثله چنین ادامه مى‏دهد: «سوگند به خدا علامتهایى را که حضرت فرموده بودند که از جمله آنها میخ‏ها و زنجیرهایى بود که با آنها حدود مسجد را مشخص نموده بودند در آنجا مشاهده کردیم. سپس به همراه على بن منذر به طرف منزل سید بزرگوار ابوالحسن الرضا راه افتادیم وقتى به در منزل او رسیدیم خدمتکاران او را دیدیم که در کنار در خانه منتظر ما هستند وقتى ما را دیدند به ما گفتند: آیا شما از اهالى جمکران هستید. گفتیم: آرى. گفتند: سیدابوالحسن از اول صبح در انتظار شماست.
سپس وارد خانه شده ضمن اظهار تواضع، خدمت سید عرض سلام کردم و او به گرمى و با احترام کامل جواب سلام را داده و مرا در کنار خود جاى داد و پیش از آن که من سخنى بگویم خطاب به من گفت: اى حسن بن مثله من خوابیده بودم در خواب شخصى به من گفت: صبح زود مردى از اهالى جمکران که او را حسن بن مثله مى‏نامند نزد تو خواهد آمد. آنچه که او به تو گفت آن را تصدیق کن؛ چرا که سخن او سخن ماست مبادا گفته‏هاى او را ردّ کنى در این حال از خواب بیدار شدم و از آن وقت تا کنون منتظر آمدن تو بودم. در ادامه حسن بن مثله جریان شب گذشته را به طور مفصل بیان مى‏کند. سید ابوالحسن دستور مى‏دهد تا اسبها را آماده سازند بعد سوار مى‏شوند و به طرف آن محل حرکت مى‏کنند در نزدیکیهاى روستاى جمکران به گلّه جعفر کاشانى برخورد مى‏کنند؛ حسن بن مثله براى پیدا کردن آن بز ابلق که حضرت فرموده بودند وارد گله مى‏شود و مى‏بیند آن بز در عقب گله است. وقتى بز متوجه حسن بن مثله مى‏شود به سرعت خود را به او مى‏رساند و حسن آن را مى‏گیرد و نزد جعفر کاشانى مى‏آورد تا آن را از او بخرد. جعفر کاشانى سوگند یاد مى‏کند که من هرگز این بز را داخل گله ندیده‏ام ولى وقتى آن را در عقب گله امروز دیدم خواستم که آن را بگیرم ولى هر چه تلاش کردم نتوانستم اما حالا چون شما را دید به نزد شما آمد و این امر بسیار شگفت‏انگیزى است.
بعد آنها آن بز را به محل مسجد مى‏آورند و در آنجا ذبحش مى‏کنند و همانطور که حضرت دستور داده بود گوشت آن را بین مریضها تقسیم مى‏کنند.
سپس سید ابوالحسن حسن بن مسلم را احضار مى‏کند و سود چند ساله زمین را از او مى‏گیرد و سود حاصل از املاک روستاى رهق را هم مى‏آورند و مسجد جمکران را بنا مى‏کنند و سقف آن را با چوب مى‏پوشانند درضمن سید ابوالحسن‏الرضا زنجیرها و میخها را به منزل خود در قم مى‏برد و از آن به بعد هر کس بیمار مى‏شد به آنجا مى‏رفت به آن زنجیرها تبرک مى‏جست و خداوند تبارک و تعالى تفضلى فرموده به واسطه آنها ایشان را شفا مى‏داد.
ابوالحسن محمد بن حیدر مى‏گوید: شنیدم که سید ابوالحسن الرضا وقتى وفات یافت او را در محله‏اى که «موسویان» نامیده مى‏شود دفن کردند بعدها وقتى یکى از فرزندان او مریض مى‏شود به سراغ صندوقى که زنجیرها و میخها در آن نگهدارى مى‏شد مى‏رود ولى هنگامى که در صندوق را باز مى‏کند اثرى از زنجیرها و میخها در آن نمى‏بیند.3

فضیلت و آداب مسجد جمکران
به طور کلى در مجموعه سخنان و سفارشات منسوب به حضرات معصومین(ع) درباره مسجد مقدس جمکران به دو قسم از فضائل اشاره شده است.
1. اهمیت تکوینى: در سخنانى که حضرت على(ع) به پسر یمانى فرموده‏اند اینگونه آمده است:
... اى پسر یمانى اینجا (جمکران) زمینى مقدس و پاک از همه آلودگیهاست.
... بر این زمین اثر نور حق ساطع شود و از این زمین مردم رایحه و بوى مشک استشمام کنند... منازل و مواضع و زمینهاى اینجا عالى و گرانبها گردد.
علاوه بر این در ضمن فرموده‏هاى حضرت حجة بن الحسن (ع) به حسن بن مثله آمده بود به حسن مسلم بگو: «اینجا زمینى شریف است خداى تعالى این زمین را از زمینهاى دیگر برگزیده است و به آن فضیلت و برترى داده است». از این قبیل تعابیر استفاده مى‏شود که زمین جمکران نظیر زمینهاى مکه و مدینه داراى ارزش تکوینى خاصى است.
2. همانطور که در حکایت بناى مسجد جمکران بیان شد در بخشى از فرموده‏هاى حضرت امام زمان(ع) آمده بود که ثواب اعمال عبادى نظیر اقامه نماز در این مکان شریف بسیار زیاد است تعبیر آن حضرت این بود که: «هر کس آن دو رکعت نماز را (با شرایط خاصش) در این مکان شریف به جاى آورد مثل آن است که در کعبه این نماز را خوانده است». این امر نشان مى‏دهد که از نظر معنوى این مسجد از جایگاه ویژه‏اى برخوردار است.


آداب این مسجد نیز ابتدا خواندن دو رکعت نماز تحیت و سپس دو رکعت نماز امام زمان(ع) با شرایطى است که گفته شد.
در بعضى از اقوال نیز آمده است که
پس از این نماز دعاى «الهى عظم البلاء» را تا آخر قرائت کنند.
علاوه بر این امور، خواندن دعاهاى مخصوص امام زمان نظیر دعاى «ندبه» و دیگر دعاهایى که خواندن آنها در دوره غیبت کبرى سفارش شده، در این مکان مناسب است.

پى‏نوشتها :
1 . محدث نورى بعد از نقل حکایت بناى مسجد جمکران مى‏نویسند: «عالم جلیل آقا محمد على کرمانشاهى تاریخ این قصه را در سال 393 ق. نقل کرده است ولى ظاهراً در نوشتن اشتباه شده و در اصل سال 373 ق. بوده است؛ زیرا وفات شیخ صدوق قبل از سال 390 ق. مى‏باشد.
2 . این دو رکعت نماز به صورتهاى دیگرى هم در کتابهاى معروف ذکر شده است از جمله 1. مرحوم شیخ طبرسى (صاحب تفسیر) در کنوز النجاح بعد از ذکر اصل نماز دعائى را براى بعد از نماز نقل مى‏کند ولى از تهلیل (صد بار لااله‏الااللَّه) و تسبیحات حضرت زهرا(ع) ذکرى به میان نمى‏آورد؛ 2. مرحوم سید فضل‏اللَّه راوندى در کتاب دعوات درضمن نمازهاى معصومین(ع) مى‏فرماید: نماز امام مهدى(ع) دو رکعت است در هر رکعتى حمد یک مرتبه و صد مرتبه «ایاک نعبد و ایاک نستعین» بعد از نماز صد مرتبه صلوات بر پیامبر(ص) و آل او؛ 3. مرحوم سیدبن طاووس در جمال‏الاسبوع ذکر صد مرتبه صلوات را ذکر نمى‏کند ولى فرموده است که دعاى «الهى عظم البلاء و برح الخفاء وانکشف الغطاء ...» تا آخر بعد از نماز خوانده شود و...
3 . اقتباس از حکایت هشتم کتاب جنةالمأوى میرزا حسین نورى که در جلد 53 بحار الانوار، ص230 به بعد آورده شده است